14 Potem powrócił Jezus w mocy Ducha do Galilei, a wieść o Nim rozeszła się po całej okolicy. 15 On zaś nauczał w ich synagogach, wysławiany przez wszystkich. (Łk 4, 14-15)
Opowiadanie Łukasza jest szersze niż pozostałych synoptyków, samodzielne; arameizujący język tej perykopy wskazuje, ze Łukaszowego źródła trzeba szukać w Palestynie
Pierwszy posiew w Galilei znalazł grunt bardzo podatny, bo nie było tu tyle uprzedzeń przeciw Jezusowi, co w Judei.
16 Przyszedł również do Nazaretu, gdzie się wychował. W dzień szabatu udał się swoim zwyczajem do synagogi i powstał, aby czytać. 17 Podano Mu księgę proroka Izajasza.
Już przed narodzeniem Chrystusa istniały liczne bożnice (synagog) żydowskie, rozsiane po całej Palestynie i na "rozproszeniu" (diasporze). Wykopaliska stwierdziły dotychczas istnienie bóżnic w następujących miejscowościach Galilei: Tell Hum (= Kafarnaum). Keraze (Korozain), Kasuin - Kefr Birim (dwie), el-Gis, (dwie), od_Der, Meirun, Nebratein, Umm el- Amed, Kedes. lrbid; w Golanie zaś odszukano bóżnicę w ed-Dikke i w Umm. el-Kanatir. Wszystkie te bożnice pochodzą z II. (I?) do III. Wieku przed Chr.
Praktyczność i doniosłość synagog dla życia religijnego i narodowego była tak wielka, że zaczęto je wszędzie stawiać, gdzie tylko Żydzi w większej liczbie mieszkali. Nowy Testament często o nich wspomina, tak w diasporze jak i w samej Palestynie.
Stwierdzają to i inne źródła współczesne, jak np. Józef Flawiusz, Filon i odnalezione napisy. Talmud chciałby: aby już dla 10 Żydów budowano bożnicę synagog. Jeśli to jednak jest przesadą to przynajmniej pewnym jest twierdzenie, że za czasów Jezusa każde miasto Palestyny i diaspory posiadało swą synagogę. W większych miastach było ich więcej, np. w Jerozolimie
Pobożni Izraelici zbierali się tam obowiązkowo w szabaty i święta na modlitwę i na czytam, Pisma Św. Na tle przeczytanego ustępu z Pisma rozwijano jakąś naukę.
Obok proroków czytano przede wszystkim Pięcioksiąg Mojżeszowy, który miał największą powagę u Żydów; był dla nich poniekąd, tym co dla katolików Ewangelia. Proroków czytano rzadziej. Nie jest rzeczą pewną, czy już za czasów Chrystusa były wyznaczone stałe perykopy (ustępy) Pisma św. na każdy szabat i święto.
Jezus nie czekając, jak było w zwyczaju, na zaproszenie, sam wystąpił z inicjatywą i wziąwszy do ręki księgę, zaczął czytać wybrany tekst Izajasza proroka
Rozwinąwszy księgę, natrafił na miejsce, gdzie było napisane:
Księgi ówczesne były to zwoje pergaminowe, które rozwijano przed czytaniem. Zwoje te były zwykle nawinięte (po obu końcach na mosiężne lub drewniane wałki, które czytający trzymał w rękach; ta okoliczność pozwalała z łatwością mieć przed oczyma jakąkolwiek kolumnę zwoju.
18 Duch Pański spoczywa na Mnie,
ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie,
abym ubogim niósł dobrą nowinę,
więźniom głosił wolność,
a niewidomym przejrzenie;
abym uciśnionych odsyłał wolnymi,
19 abym obwoływał rok łaski od Pana.
Jezus czytał ten ustęp z Izajasza (61 1-11) według tekstu hebrajskiego. Łukasz podaje wiernie jego treść w pojedynczych jednak wyrazach odstępuje niekiedy jego tekst grecki od tekstu hebrajskiego, jak i od greckiej Septuaginty. Według tekstu hebrajskiego brzmi on następująco:
Nade mną Jahwy-Pana duch!
Bo Mnie namaścił Jah;
z dobrą Mnie wieścią posłał dla serc cichych,
abym zawiązał rany serc rozdartych,
abym zwiastował jeńcom wyzwolenie,
a uwięzionym ruch (?);
rok zmiłowania Jahwy zapowiadał
i dzień odpłaty dla Boga naszego.
On Mną kieruje i Mnie prowadzi.
Symboliczne owo namaszczenie ludzkiej natury Chrystusa dokonało się w chwili Jego poczęcia, a polegało na złączeniu natury ludzkiej z osobą Syna Bożego, przy czym też naturę ludzką Chrystusa Duch Św. ozdobił pełnią łask. Następne wiersze charakteryzują już działalność Chrystusa-Zbawiciela względem upadłej i cierpiącej ludzkości.
Rok zmiłowania Jahwe – jakby rok wielkiego jubileuszu (Księga Kapłańska 25,10), w którym Bóg gotów wszystko przebaczyć tym, którzy by chcieli pokutować; kto jednak tego nie uczyni tego czeka dzień pomsty Bożej. Ustęp przeczytany przez Jezusa jest mesjański i spełnił się na Nim całkowicie
Jego to Bóg obdarzył mocą Ducha Świętego, co jest równoznaczne z namaszczeniem, i posłał Go, aby głosił „dobrą nowinę" tym, co byli w niewoli babilońskiej, zwiastując im nadejście wolności. Będzie to prawdziwy rok jubileuszowy, gdy wszyscy uwięzieni i uciśnieni uzyskają wolność, a ślepi, którzy już zapomnieli o szczęściu, jakim jest pobyt we własnej ojczyźnie lub go nie znają, przejrzą, tzn. to szczęście zrozumieją i go zapragną. Tekst ten Żydzi już tak dobrze znali, że nie zauważali jego treści; w ustach Jezusa ożył on jednak na nowo, zaczął coś mówić.
20 Zwinąwszy księgę oddał słudze i usiadł; a oczy wszystkich w synagodze były w Nim utkwione. 21 Począł więc mówić do nich: «Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli».
Dosł. spełniło się w uszach waszych, hebraizm; tyle co: "coście na własne uszy słyszeli, to się spełniło dzisiaj". Jezus stosuje te słowa proroctwa do Siebie i wyjaśnia, że one właśnie na Nim się spełniają.
22 A wszyscy przyświadczali Mu i dziwili się pełnym wdzięku słowom, które płynęły z ust Jego. I mówili: «Czy nie jest to syn Józefa?»
Przyświadczali, że jest znakomitym mówcą (por. Mk 1, 21-22 -Przyszli do Kafarnaum. Zaraz w szabat wszedł do synagogi i nauczał. Zdumiewali się Jego nauką: uczył ich bowiem jak ten, który ma władzę, a nie jak uczeni w Piśmie; por J 7,46 -Strażnicy odpowiedzieli: "Nigdy jeszcze nikt nie przemawiał tak, jak ten człowiek przemawia"
W pełnym świetle występuje tu na jaw zazdrość Nazaretańczyków względem Chrystusa. Ponieważ znali Jezusa z dawnych lat i wiedzieli, że żadnych głębszych studiów nie odbywał, ale że, jako syn cieśli, zajmował się rzemiosłem swego przybranego ojca, dlatego pytają zazdrośnie: skądże Mu ta mądrość? czemuż przypisuje Sobie wyższe posłannictwo? niechże przynajmniej nadzwyczajnymi cudami zjedna Sobie u nas powagę. - Jezus czytał w ich sercach i dlatego dał im trafną odpowiedź.
W związku z tym padło imię Józefa jako ojca Jezusa bez wzmianki o tym, że był on tylko Jego prawnym ojcem - o czym mogli nie wiedzieć mieszkańcy Nazaretu.
23 Wtedy rzekł do nich: «Z pewnością powiecie Mi to przysłowie: Lekarzu, ulecz samego siebie; dokonajże i tu w swojej ojczyźnie tego, co wydarzyło się, jak słyszeliśmy, w Kafarnaum».
Kaznodziejo! brak Ci u nas powagi; zjednaj ją sobie wśród nas jakimś cudem. Po godach weselnych w Kanie (por. Jan 2 12 ), Jezus udał się do Kafarnaum, gdzie zapewne musiał dokonać większych czynów, kiedy wieść o nich doszła do Nazaretu. Ewangeliści o tych czynach jednak milczą. Nazaretanie mówią więc do Chrystusa: Jeśli tam, w Kafarnaum, dla ludzi obcych tyle zrobiłeś, to dla nas współziomków powinieneś przynajmniej uczynić to samo.
24 I dodał: «Zaprawdę, powiadam wam: żaden prorok nie jest mile widziany w swojej ojczyźnie.
Odrzuciliście Mnie już z góry w sercach waszych, jak to zwykło spotykać każdego proroka w jego mieście rodzinnym, i dlatego nie jesteście godni żadnego cudu.Niewiarę mieszkańców Nazaretu Jezus kwituje przysłowiem. Odrzucenie proroka przez obywateli miejscowości rodzinnej jest rzeczą normalną (por. Jr 11, 21). Jezusa spotyka więc w Nazarecie los proroków. W Podobnej wersji przytacza w. 4, jako logion Jezusa, jeden Papirus (P-OxY. 1, 5) oraz apokryficzna Ewangelia Tomasza 31: ,,Prorok nie jest uznany w swojej ojczyźnie, a lekarz nie dokonuje uzdrowień wśród swoich krewnych".
25 Naprawdę, mówię wam: Wiele wdów było w Izraelu za czasów Eliasza, kiedy niebo pozostawało zamknięte przez trzy lata i sześć miesięcy, tak że wielki głód panował w całym kraju; 26 a Eliasz do żadnej z nich nie został posłany, tylko do owej wdowy w Sarepcie Sydońskiej.
Wielu egzegetów proponuje czytać nie „owdowiałej niewiasty, ale do „niewiasty pogańskiej. Myśl Jezusa byłaby jeszcze dobitniejsza.
27 I wielu trędowatych było w Izraelu za proroka Elizeusza, a żaden z nich nie został oczyszczony, tylko Syryjczyk Naaman».
Syryjczyk, właściwie Aramejczyk – oznacza to nie narodowość ale religię co jest równoznaczne z poganinem. Jezus odpowiada tu przykładami z Pisma Św. że rozumowanie Jego ziomków nie ma podstawy. Eliasz i Elizeusz byli przecież Izraelitami; a przecież, mimo dotkliwych bied Izraela, Bóg polecił im wspomagać obcokrajowców-pogan. Jezus daje do zrozumienia, że Bóg w rozdzielaniu swoich łask, w wyborze swych posłanników nie kieruje się względami narodowości lub pochodzenia, ale wyższymi pobudkami i że więc z woli Bożej inni poganie będą mieli większy udział w Jego łaskach, niż Nazaretanie. Te słowa dopełniły miary ich złości.
28 Na te słowa wszyscy w synagodze unieśli się gniewem. 29 Porwali Go z miejsca, wyrzucili Go z miasta i wyprowadzili aż na stok góry, na której ich miasto było zbudowane, aby Go strącić. 30 On jednak przeszedłszy pośród nich oddalił się.
Mieszkańcy Nazaretu dobrze zrozumieli Jezusa, ich zdaniem jednak przypisywanie sobie mesjańskiej godności równało się bluźnierstwu, za które polecano karać kamienowaniem, pod wpływem gniewu postanowili więc ukarać Jezusa natychmiast.
W tym celu wyprowadzono już Jezusa na pagórek, ale zanim Go strącono i zanim zaczęto rzucać na Niego kamienie, On przeszedł pośrodku nich.
Dozwolił się zaprowadzić aż na krawędź przepaści. Ponieważ jednak nie nadeszła jeszcze godzina Jego męki, to mocą Bożą sprawił, że ręce Nazaretanom opadły, a nogi odmówiły posłuszeństwa i stanęli jak wryci; Jezus przeszedł spokojnie przez sam środek tłumu. Zdziałał więc cud, ale nie taki, jakiego chcieli. Egzegeci jednak nie uważają tego za cud, przytaczając, że może zwolennicy Jezusa doszli do głosu, albo, że u Semitów tak jak szybko rozpala się krew tak też szybko gaśnie, wreszcie, że Jezus wykorzystał swoje naturalne zdolności semickie i wyślizgnął się im dosłownie z rąk.
Ale najważniejsze jest pytanie o powód „zmyślenia” takiego epizodu przez wszystkich 3 synoptyków. Epizodu krępującego i upokarzającego dla Mistrza. Chyba, że byli zmuszeni zrelacjonować go, ponieważ w czasie redagowania Ewangelii żyło jeszcze zbyt wielu świadków tych wydarzeń i próba ominięcia go spotkałaby się ze zdecydowanym sprzeciwem.
