1A gdy Abram miał dziewięćdziesiąt dziewięć lat, ukazał mu się Pan i rzekł do niego: "Jam jest Bóg Wszechmogący. Służ Mi i bądź nieskazitelny, 2 chcę bowiem zawrzeć moje przymierze pomiędzy Mną a tobą i dać ci niezmiernie liczne potomstwo". 3 Abram padł na oblicze, a Bóg tak do niego mówił: 4 "Oto moje przymierze z tobą: staniesz się ojcem mnóstwa narodów. (Rdz 17, 1-4)
Trzynaście lat po narodzeniu Ismaela ukazał się Bóg Abrahamowi, aby mu przyrzec z niepłodnej Sary liczne potomstwo, które obejmie w posiadanie cały kraj Kanaan. Przyrzeczenie to ma charakter przymierza, które będzie trwało wiecznie. Na mocy tego przymierza Bóg będzie Bogiem Abrahama i jego potomstwa (w. 1-8). Znakiem zawartego przymierza będzie obrzezanie (w. 9-14). Dziedzicem zaś przymierza będzie syn Abrahama i Sary, jaki się urodzi w najbliższym roku (w. 15-22). Posłuszny Bożemu poleceniu Abraham dokonuje obrzezania samego siebie, jak i Ismaela, oraz wszystkich swych męskich domowników (w. 23-27). Znaczenie tego przymierza ze względu na nakaz obrzezania, będącego podstawową instytucją judaizmu, jest tak wielkie, że stanowi ono właściwą inaugurację nowej epoki w dziejach religii ST po epoce Adama i Noego.
Treść opowiadania wskazuje na ustalenie w czasach przed niewolą. Dość tu wspomnieć iż w opowiadaniu tym jest wzmianka, że z Abrahama i Sary powstaną królowie. W czasach niewoli królewska rodzina Dawida utraciła znaczenie i nie było możliwości odzyskania rządów nad Izraelem.
5Nie będziesz więc odtąd nazywał się Abram, lecz imię twoje będzie Abraham, bo uczynię ciebie ojcem mnóstwa narodów. 6 Sprawię, że będziesz niezmiernie płodny, tak że staniesz się ojcem narodów i pochodzić będą od ciebie królowie. 7 Przymierze moje, które zawieram pomiędzy Mną a tobą oraz twoim potomstwem, będzie trwało z pokolenia w pokolenie jako przymierze wieczne, abym był Bogiem twoim, a potem twego potomstwa. 8 I oddaję tobie i twym przyszłym potomkom kraj, w którym przebywasz, cały kraj Kanaan, jako własność na wieki, i będę ich Bogiem". (Rdz 17, 5-8)
Ze względu na to proroctwo Bóg zmienił dotychczasowe imię Abram na Abraham, które by stwierdzało tę obietnicę. Faktycznie obie formy imienia patriarchy nie różnią się etymologicznie, ale jedynie ortograficznie. Obie te formy wywodzą się z wyrazu ab — ojciec i ram — wzniosły, i oznaczają: ojciec mój jest wzniosły, lub wzniosły jak ojciec (por. Rdz 11, 26). Autor biblijny, podając różne znaczenia obu form tego samego imienia patriarchy, opiera się na etymologii ludowej, bazującej na podobieństwie tej drugiej formy imienia patriarchy do wyrażenia ab hamon, tj. ojciec mnóstwa.
Należy tu dodać, że tej formy imienia Abraham nie znaleziono w dokumentach pozabiblijnych, gdyż — jak wykazano — he w imieniu Abrahama nie można utożsamiać z analogicznym imieniem babilońskim, pisanym jednak przez het — Abirahma.
Istnieje jednak analogiczne imię z biblijnym imieniem Abraham w tekstach zaklęć egipskich z w. XVIII, brzmiące Ab rhn.
Oprócz licznych ludów także i wielu królów uważać będzie Abrahama za protoplastę. Jest tu zapewne aluzja nie tylko do królów Izraela, ale i do królów Edomu (Rdz 36, 1). Główną jednak treścią tego przymierza będzie to, że Bóg stanie się panem Abrahama i jego potomków. On będzie przedmiotem ich czci oraz służby, za co otoczy ich opieką. Podobne przymierze przedstawiają prorocy (Jr 7, 23; 11, 4; 24, 7; Ez 11, 20; 14, 11; 37, 27).
Bóg nakazał Abrahamowi zachowanie poleceń zawartych w przymierzu. Obowiązek zachowania tych poleceń przeszedł z Abrahama na jego potomków.
9Potem Bóg rzekł do Abrahama: "Ty zaś, a po tobie twoje potomstwo przez wszystkie pokolenia, zachowujcie przymierze ze Mną. 10 Przymierze, które będziecie zachowywali między Mną a wami, czyli twoim przyszłym potomstwem, polega na tym: wszyscy wasi mężczyźni mają być obrzezani; 11 będziecie obrzezywali ciało napletka na znak przymierza waszego ze Mną. 12 Z pokolenia w pokolenie każde wasze dziecko płci męskiej, gdy będzie miało osiem dni, ma być obrzezane - sługa urodzony w waszym domu lub nabyty za pieniądze - każdy obcy, który nie jest potomkiem twoim - 13 ma być obrzezany; obrzezany ma być sługa urodzony w domu twoim lub nabyty za pieniądze. Przymierze moje, przymierze obrzezania, będzie przymierzem na zawsze. 14 Nieobrzezany, czyli mężczyzna, któremu nie obrzezano ciała jego napletka, taki człowiek niechaj będzie usunięty ze społeczności twojej; zerwał on bowiem przymierze ze Mną".(Rdz 17, 9-14)
Przykazanie o obrzezaniu obowiązywało u Izraelitów jedynie mężczyzn, u innych narodów znane było obrzezanie i niewiast.
U Izraelitów obrzezania dokonywano w ósmym dniu po narodzeniu się chłopca, u innych zaś ludów przeważnie po dojściu do dojrzałości, przed zawarciem małżeństwa. Obrzezanie obowiązywało nie tylko dzieci wolnych Izraelitów, ale i niewolników zarówno kupionych, jak i urodzonych w ich domach. Prawodawstwo izraelskie rozróżniało jeszcze niewolników hebrajskiego i poza hebrajskiego pochodzenia. Pierwszych traktowali Izraelici znacznie łagodniej niż drugich. W roku szabatowym jedynie niewolnikom hebrajskim przysługiwało prawo do otrzymania wolności; wszyscy zaś inni niewolnicy byli pozbawieni tego prawa. Autor biblijny wspominając niewolników, którzy zostali ,,urodzeni w domu”, nie rozróżniał jednej kategoriiod drugiej. Zarówno bowiem niewolnicy hebrajscy z racji swej przynależności do narodu hebrajskiego, jak i niewolnicy obcej narodowości z racji nabycia ich przez Hebrajczyków podlegali przepisom obrzezania. Wiadomo bowiem z Wj. 21, 4, iż i dzieci niewolników hebrajskich urodzone w domu ich panów należały do panów. Przy niewolnikach kupionych prawo uzależniało to od kategorii nabywcy. Jeśli nabywcą był Hebrajczyk, to winien on obrzezać swego niewolnika.
Prawo nakazujące obrzezanie należało do ważnych praw, jak na to wskazuje surowa sankcja ciążąca na przestępcach: ,,taki człowiek ma być odłączony od swego ludu. Sankcja ta nie mieściła sama w sobie kary śmierci, ale wykluczenie ze społeczności nie tyle przez skazanie na banicję, ile raczej przez utratę wszystkich praw, co się równało śmierci cywilnej. Pozbawiało bowiem Izraelitę wszelkich przywilejów religijnych. Nieobrzezany nie mógł brać udziału w święcie Paschy (Wj 12, 48). Zaniedbanie obrzezania było uważane za zerwanie przymierza, co tym samym najlepiej okazywało ciężkość tej przewiny. I faktycznie było dla Izraelitów przypomnieniem o zaciągnięciu zobowiązań przy zawarciu przymierza z Bogiem (Pwt 10, 16; 30, 6; Jr 4, 4; Ez 44, 7).
Izraelici patrzyli na świat przez pryzmat tego prawa, dzieląc ludzi na obrzezanych i nieobrzezanych. Odwieczni nieprzyjaciele Izraela będą utożsamiani z nieobrzezanymi arelim (2 Sm 1, 20). Obrzezanie było warunkiem wejścia do społeczności izraelskiej (Rdz 34, 14). Wiele trudności miał Kościół w załatwieniu sporu, czy chrześcijan obowiązuje zachowanie obrzezania (Dz 15, 5 n; 16, 3; Gal 2, 3; 5, 2-6. 11). Już jednak prorocy uczyli o przejściowym znaczeniu tego przepisu ST (Jr 4, 4; 6, 10; 9, 25; Ez 44, 7-9).
Religijny charakter obrzezania w ST nie ulega wątpliwości, ale wątpliwe jest, czy religijny charakter miała też ta ceremonia poza Izraelem. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że Izraelici musieli mieć obrzezanie od najdawniejszych czasów, i to prawdopodobnie od czasów prehistorycznych. Wskazuje na to zwyczaj, iż do obrzezania używano noży kamiennych (Wj 4, 25; Joz 5, 2). Znali też obrzezanie od najdawniejszych czasów Egipcjanie. Wszyscy mężczyźni pochowani w grobowcu Ti w nekropolii Saqqarah (V dynastia) są obrzezani. Sama zaś ceremonia obrzezania jest przedstawiona na ścianie jednego z grobowców zwanego grobowcem lekarzy.
Obrzezanie było też znane u niektórych sąsiadów izraelskich. Do końca XX wieku praktykowały je podobno arabskie szczepy w Ma’an, w Keraku i w Negebie. Jeremiasz wspomina Edomitów, Ammonitów i Moabitów (Jr 9, 25).
Wydaje się, że sens obrzezania zmieniał się tu zależnie od ludów i epok. U ludzi pierwotnych, gdzie spotyka się też obrzezanie, ma ono charakter ceremonii, przez którą się stwierdza, że młodzieniec jest zdolny do małżeństwa. Dlatego też nie ma tu zwyczaju dokonywania obrzezania w wieku dziecięcym, ale dopiero po dojściu do wieku dojrzałego.
Taki też charakter musiało mieć obrzezanie pierwotne u ludów semickich, gdyż filologia semicka wskazuje na łączność między małżeństwem a obrzezaniem. Od dawna zwrócono uwagę, że arabskie słowo hatana oznaczające obrzezać (hitan — obrzezanie) jest spokrewnione z hebr. wyrazem hoten — teść (Wj 3, 1; 4, 18; 18, 1) i z hatan — zięć (Rdz 19, 12. 14; Sdz 15, 6) oraz hotenet — teściowa, czyli matka oblubienicy (Pwt 27, 23). A co ciekawsze, jest też spokrewnione z hebr. wyrazem hatan, oznaczającym oblubieńca czy młodego małżonka (Pp 3, 10). Również w akkadyjskim języku wyrażenie hatanu i hatnu oznacza już to zięcia, już to szwagra.
Język więc zachował tu pojęcia owego stanu socjalnego, gdy obrzezanie było wymagane do życia seksualnego. Hoten oznaczałby pierwotnie obrzezującego, a hatan obrzezywanego. Z czasem pierwszego nazwano teściem, drugiego zięciem, szwagrem, oblubieńcem. Przechodnie zaś słowo hit hatten oznaczałoby sprzymierzyć się przez małżeństwo. To słowo jest użyte w opowiadaniu Rdz 34, 9 o Sychemitach, pragnących ożenić się z córkami synów Jakuba.
Z powyższych rozważań zdaje się wynikać, iż początkowo obrzezanie miało charakter socjalny, a później prawdopodobnie także cel higieniczny i religijny. Wskazywałby już na to sam charakter ceremonii. Dokonywano obrzezania na tym organie ludzkim, który służył do przekazywania życia. Życie uważano wtedy za niezwykle tajemnicze. Otóż wylanie krwi przy obrzezaniu było niejako krwawą ofiarą, zezwalającą na życie seksualne. Służyło ono przekazywaniu życia, co było uczestniczeniem w akcji samego Stwórcy. Bez Jego zezwolenia nie można było przekazywać tego życia dalej. Jakikolwiek był pierwotny charakter obrzezania, to u Izraelitów od czasów Abrahama było znakiem przymierza Boga Ze swym narodem, było zadatkiem błogosławieństwa.
Mimo tej ważności obrzezania nie miało ono jednak wpływu na samo wewnętrzne usprawiedliwienie. Według nauki św. Pawła Abraham przez obrzezanie otrzymał jedynie stwierdzenie swej sprawiedliwości, jaką posiadał z wiary, gdy jeszcze nie był obrzezany. Stał się przez to ojcem wszystkich wierzących (Rz 4, 11). W liście do Galatów (5, 6) przypomina tenże Apostoł, iż w Chrystusie Jezusie obrzezanie nie ma już znaczenia.
15I mówił Bóg do Abrahama: "Żony twej nie będziesz nazywał imieniem Saraj, lecz imię jej będzie Sara. 16 Błogosławiąc jej, dam ci i z niej syna, i będę jej nadal błogosławił, tak że stanie się ona matką ludów i królowie będą jej potomkami".(Rdz 17, 15-16)
Ażeby Abraham nie myślał, iż obietnica licznego potomstwa, jaką otrzymał od Boga, ziści się na synu Hagar — Ismaelu, Bóg zapewnia go, iż dotyczy ona syna jego bezpłodnej żony Saraj. Wkrótce bowiem stanie się matką syna obietnicy. Zmienia przeto Bóg i jej imię, jak zmienił jej małżonkowi. Nie będzie się już nazywała Saraj, ale Sara. Jak zmiana imienia patriarchy polegała jedynie na zmianie ortografii, tak i zmiana imienia jego żony dotyczyła również takiej zmiany. Jak bowiem wyrażenie Sara (będące formą żeńską rzeczownika śar — książę) oznacza księżnę, tak i wyrażenie Saraj oznacza księżnę, a nie ,,moją księżnę”, gdyż końcowe jod wyjaśnić można jako aramejskie zakończenie żeńskiego rzeczownika.
17 Abraham, upadłszy na twarz, roześmiał się; pomyślał sobie bowiem: "Czyż człowiekowi stuletniemu może się urodzić syn? Albo czy dziewięćdziesięcioletnia Sara może zostać matką?" 18 Rzekł zatem do Boga: "Oby przynajmniej Izmael żył pod Twoją opieką!" 19 A Bóg mu na to: "Ależ nie! Żona twoja, Sara, urodzi ci syna, któremu dasz imię Izaak. Z nim też zawrę przymierze, przymierze wieczne z jego potomstwem, które po nim przyjdzie. (Rdz 17, 17-19)
Śmiech nie był objawem niedowierzania Abrahama w słowa zapowiedzi, gdyż to stałoby w sprzeczności z tym, co Pismo św. mówi o heroicznej wierze Abrahama, ale objawem wielkiej radości. Isaak Cylkow pisze, że Abraham uśmiechnął się za zdziwienia, a ponieważ jego nadzieje aż tak wysoko nie sięgają, prosi tylko o opiekę nad Ismaelem.
To, w co już po narodzeniu się Ismaela nie chciał nawet wierzyć, teraz ma się stać rzeczywistością. Również w tradycji J (18, 12-15) oraz w tradycji E (21, 6), przy relacji innego zdarzenia, jest wzmianka o śmiechu Sary przy zapowiedzi narodzin Izaaka (Jisaq od sahaq — śmiać się). Faktycznie imię Izaak jest Imieniem teoforycznym Jisehaq ‘El I składa się z imperfectum Qal słowa saaq — śmiać się i z wyrazu El, oznaczającego bóstwo. Jeśli imię Jakub (Ja’aqob ‘El) znaleziono w tekstach Chagar-Bazar w północnej Mezopotamii oraz jako nazwę miejsca w Palestynie w w. XV, to imienia Izaak dotąd nie znaleziono. Sens tego imienia byłby: oby Bóg uśmiechnął się i był życzliwy.
20Co do Izmaela, wysłucham cię: Oto pobłogosławię mu, żeby był płodny, i dam mu niezmiernie liczne potomstwo; on będzie ojcem dwunastu książąt, narodem wielkim go uczynię. 21 Moje zaś przymierze zawrę z Izaakiem, którego urodzi ci Sara za rok o tej porze".(Rdz 17, 20-21)
Abraham, mimo że był uszczęśliwiony obietnicą Bożą jasnej przyszłości syna Sary, nie zapomniał i o Ismaelu swoim synu ze służącej Hagar. Prosi Boga, aby i on mógł żyć przed obliczem Bożym, tj. aby i on mógł doznawać Bożej opieki i Bożego błogosławieństwa (Oz 6, 4). Ismael, syn służącej Hagar, był bowiem prawnie I jego synem (kod Hammurabiego § 144).
Prośba Abrahama została wysłuchana, gdyż Bóg nie zapomniał o Ismaelu. Wprawdzie wyeliminował go Bóg od uczestnictwa w obietnicach Przymierza, gdyż dziedzicem tych obietnic miał się stać Izaak, ale obiecał i Ismaelowi liczne potomstwo (Rdz 25, 12—16).
22 Wypowiedziawszy te słowa, Bóg oddalił się od Abrahama.
23 Wtedy Abraham, wziąwszy swego syna Izmaela i wszystkich zrodzonych w jego domu lub tych, których nabył za pieniądze - wszystkich swych domowników płci męskiej - jeszcze tego samego dnia obrzezał ciało ich napletka, tak jak mu to nakazał Bóg.
24 Abraham miał lat dziewięćdziesiąt dziewięć, gdy obrzezano ciało jego napletka, 25 a Izmael miał lat trzynaście, gdy obrzezano ciało jego napletka.
26 Tego samego dnia zostali więc obrzezani: Abraham i syn jego Izmael, 27 a wraz z nimi zostali obrzezani wszyscy jego domownicy - słudzy urodzeni w jego domu albo obcy, nabyci za pieniądze. (Rdz 17, 22-26)
Po skończeniu się wizji Abraham zabrał się zaraz do obrzezania swych domowników. Obrzezał też i samego siebie, mimo iż miał wtedy dziewięćdziesiąt dziewięć lat. Obrzezał również Ismaela, mającego trzynaście lat. dlatego Arabowie w trzynastym roku dokonują obrzezania.
