1Pan powiedział do Mojżesza i Aarona w ziemi egipskiej: 2 "Miesiąc ten będzie dla was początkiem miesięcy, będzie pierwszym miesiącem roku! (Wj 12,1)
Najpierw znajduje się przepis tyczący się początku roku. Odtąd pierwszym miesiącem roku będzie miesiąc Abib, czyli miesiąc kłosów (por. 13, 4; 23, 15; 34, 18). po niewoli otrzyma on babilońską nazwę Nisan. Miesiąc Nisan odpowiada połowie marca i kwietnia.
Również i w Babilonii na wiosnę obchodzono początek roku. W Egipcie zaś początek roku łączono z wylewem Nilu i obchodzono 19 lipca.
W dawniejszych czasach początek roku obchodzili Izraelici w jesieni, a na okres wiosenny przenieśli go dopiero później pod koniec VII w. i umotywowali tę zmianę względami
religijnymi (Ez 45, 21; KPI 23, 5; Lb 9, 5; 28, 16). O Święcie Nowego Roku panuje wśród uczonych wiele sporów.
3Powiedzcie całemu zgromadzeniu Izraela tak: Dziesiątego dnia tego miesiąca niech się każdy postara o baranka dla rodziny, o baranka dla domu.4 Jeśliby zaś rodzina była za mała do spożycia baranka, to niech się postara o niego razem ze swym sąsiadem, który mieszka najbliżej jego domu, aby była odpowiednia liczba osób. Liczyć je zaś będziecie dla spożycia baranka według tego, co każdy może spożyć. (Wj 12,3-4)
Wyznaczenie dziesiątego Nisan zostawiało dużo czasu dla poczynienia właściwych przygotowań. W wypadkach gdy rodzina jakaś nie będzie dość liczna, by mogła spożyć całego baranka, gdyż nic z niego nie powinno pozostać, wówczas winna zaprosić do siebie kogoś ze swoich sąsiadów mieszkających najbliżej.
Liczba biesiadników będzie zależna od ich płci i wieku, i większa, gdy biesiadnikami będzie wiele dzieci i niewiast, a mniejsza, gdy do stołu zasiądą dorośli mężczyźni. Później ustalono liczbę biesiadników na co najmniej dziesięć osób.
5Baranek będzie bez skazy, samiec, jednoroczny; wziąć możecie jagnię albo koźlę. 6 Będziecie go strzec aż do czternastego dnia tego miesiąca, a wtedy zabije go całe zgromadzenie Izraela o zmierzchu.(Wj 12,5-6)
Baranek, jak zresztą każde zwierzę ofiarne, winien być bez skazy (por. Kpł 1, 3; 22, 19. 21). Można go było zastąpić koźlęciem, ale praktycznie później ofiarowywano jedynie baranka.
Według zwyczaju sięgającego dawnych czasów baranka paschalnego zabijali ojcowie rodzin 14 Nisan „między dwoma wieczorami", tj. po zachodzie słońca, a przed nastaniem ciemności. Później, gdy obrzęd ten musiał być spełniany w jedynym sanktuarium kraju, potrzeba było z konieczności więcej czasu na zabijanie baranków. W czasach Pana Jezusa zabijano baranka między godziną 3 a 5 po południu.
7I wezmą krew baranka, i pokropią nią odrzwia i progi domu, w którym będą go spożywać. (Wj 12,7)
Odrzwia i próg domu, gdzie spożywano baranka, winny być pokropione jego krwią. Przez to zostaną oznaczone domy izraelskie (por. w. 13) i uchronione od ostatniej plagi, jaka ma dotknąć ziemię egipską. Nakaz ten nawiązuje do starodawnego obrzędu namaszczania krwią celem uchronienia się przed jakimś nieszczęściem, które pierwotnie utożsamiano z demonem.
Według pewnego rytu zaklęć babilońskich, zaklinający winien pokropić krwią baranka odrzwia i próg pałacu, według zaś innego rytu winien je krwią pomazać. Należy zaznaczyć, że wyrażenie mezuzah na oznaczenie odrzwi jest identyczne z asyryjskim manzazu, które oznacza rezydencję, odrzwia, i ma wyrażać przekonanie, że w odrzwiach jest mieszkanie bóstwa.
W epoce późniejszej na drzwiach domów umieszczano małą drewnianą skrzynkę, do której wkładano kawałek pergaminu z urywkiem Pwt 6, 4-9. Skrzyneczka ta nosiła nazwę mezuza.
Jeszcze dziś w Palestynie panuje wśród Arabów zwyczaj, że przy zakładaniu fundamentów jakiegoś domu zabija się owce, a gdy dom jest skończony, skrapia się krwią owcy próg i odrzwia domu. Zabijanie owcy i kropienie jej krwią ma tu charakter ofiary. Przez krew chciano bronić dostępu do domu wszelkiemu nieszczęściu. Również w czasie szerzących się epidemii Arabowie kropią progi i odrzwia swych domów krwią ofiarną, aby się uchronić od zarazy. Również rozlewa Się krew w Arabii na próg domu w czasie uroczystości weselnych i w innych ważnych okolicznościach życia.
Bardzo prawdopodobnie, że te narodowe zwyczaje włączono do obrzędów Paschy, aby nimi uczcić prawdziwego Boga, Władcę życia, do którego należy krew, będąca siedliskiem życia.
Później, gdy baranka paschalnego zabijano w sanktuarium, kapłan krwią jego skrapiał ołtarz (por. Pesahim
8I tej samej nocy spożyją mięso pieczone w ogniu, spożyją je z chlebem niekwaszonym i gorzkimi ziołami. 9 Nie będziecie spożywać z niego nic surowego ani ugotowanego w wodzie, lecz upieczone na ogniu, z głową, nogami i wnętrznościami. (Wj 12,8-9)
Spożywanie baranka winno przypominać wyjście Izraelitów z Egiptu. Dlatego baranek winien być pieczony bezpośrednio nad ogniem, a nie gotowany, oraz dlatego by nie musieć go kroić nożem (Isaak Cylkow). Ponadto nie wolno było ćwiartować baranka na części, ale winno się go piec w całości. Zakaz spożywania surowego mięsa baranka suponuje istnienie takiego prymitywnego zwyczaju w dawnych czasach. Ma on swe źródło w zakazie spożywania krwi.
Cały baranek winien być spożyty, zatem wszystko to, co po usunięciu części niejadalnych zostało przygotowane do spożycia. Kości nie wolno było łamać.
Według Św. Justyna (Dialogus cum Tryphone 40), co też potwierdza traktat Pesahim (7, 1), nadziewano baranka na drewniany rożen, przeprowadzono również poprzecznie rożen przez ramiona tak, że baranek wisiał na krzyżu. A. Jeremias (dz. cyt., 55) przypuszcza, że ten obrzęd istniał u Samarytan.
Baranka upieczonego spożywano z chlebem niekwaszonym, gdyż uczta paschalna odbywała się wieczorem, gdy już zaczął się 14 dzień miesiąca, czyli Święto przaśnych chlebów, trwające przez siedem dni. I ten przepis miał przypominać pośpiech, z jakim Izraelici wychodzili z Egiptu. Nie mieli nawet czasu czekać, aż się im chleb zakwasi (12, 34-39), ale byli zmuszeni zabrać z sobą ciasto jeszcze nie zakwaszone.
Zakaz używania chleba kwaszonego istniał również przy innych ofiarach ST (Kpł 2, 11; 6, 16). U podstaw tych zakazów jest przekonanie Izraelitów, wspólne też innym Semitom, że zakwaszenie uważano za zepsucie.
Ponadto spożywano gorzkie zioła (hebr. merorim). Stanowiły one nie tylko przyprawę uczty, ale przypomnienie ucisku i goryczy, jakich zaznali Izraelici w niewoli egipskiej. O jakie zioła chodzi, nie wiadomo. Tłumacze greccy LXX, znający zwyczaje żydowskie, przełożyli hebrajskie merorim przez dziko rosnącą sałatę lub cykorię. Vg zaś przełożyła wyraz ogólnie przez lactuces agrestes, tj. gorzkie zioła. Miszna w traktacie Pesahim (2, 6) wspomina o pięciu gatunkach ziół (por. Lb 9, 11).
10Nie może nic pozostać z niego na dzień następny. Cokolwiek zostanie z niego na następny dzień, w ogniu spalicie. 11 Tak zaś spożywać go będziecie: Biodra wasze będą przepasane, sandały na waszych nogach i laska w waszym ręku. Spożywać będziecie pośpiesznie, gdyż jest to Pascha na cześć Pana. (Wj 12,10-11)
Ze względu na ofiarny charakter baranka należało go spożyć w całości wieczorem 14 Nisan, a to, co zeń pozostało, winno być spalone, by nie było profanacji.
Aby pozostałości w gorącym klimacie nie uległy zepsuciu, a tym samym profanacji, albo też by nie służyły przesądowi do praktyk wróżbiarskich (Isaak Cylkow)
Spożycie baranka winno się odbywać tak, by robiło wrażenie, że biesiadnicy są gotowi do drogi. Wszyscy tedy winni mieć na nogach sandały, tuniki przepasane pasem, w ręku laski podróżne.
Ponadto spożycie baranka winno odbywać się pośpiesznie i z bojaźnią „gdyż to Pascha (Pesah) na cześć Jahwe". Słowo Pascha oznacza raz baranka paschalnego (12, innym razem święto spożywania tegoż baranka (12, 43).
Pochodzenie i znaczenie słowa Pascha jest wciąż jeszcze przedmiotem dyskusji. Według opowiadania biblijnego Pascha została ustanowiona tuż przed wyjściem Izraelitów z Egiptu, kiedy to na rozkaz Boży oznaczano krwią baranka domy izraelskie, aby je wyróżnić od domów Egipcjan i zabezpieczyć przed plagą śmierci pierworodnych, stosownie do obietnicy Jahwe: „Gdy ujrzę krew, przejdę obok w. 13). Wynikałoby zatem, że nazwa Pesah pochodzi od słowa przechodzić obok celem oszczędzenia. Na taką etymologię słowa Pascha wskazują również słowa ojca wyjaśniającego swym dzieciom znaczenie baranka paschalnego: „To jest ofiara Paschy na uczczenie Jahwe, który w Egipcie ominął domy Izraelitów. (w. 27).
Poza omawianym rozdziałem wyraz Pesah zachodzi jeszcze w Iz (31, 5), gdzie znaczy też "oszczędzać» i łączy się z innym słowem, oznaczającym "ochraniać, uwalniać".
12Tej nocy przejdę przez Egipt, zabiję wszystko pierworodne w ziemi egipskiej od człowieka aż do bydła i odbędę sąd nad wszystkimi bogami Egiptu - Ja, Pan. 13 Krew będzie wam służyła do oznaczenia domów, w których będziecie przebywać. Gdy ujrzę krew, przejdę obok i nie będzie pośród was plagi niszczycielskiej, gdy będę karał ziemię egipską. 14 Dzień ten będzie dla was dniem pamiętnym i obchodzić go będziecie jako święto dla uczczenia Pana. Po wszystkie pokolenia - na zawsze w tym dniu świętować będziecie. 15 Przez siedem dni spożywać będziecie chleb niekwaszony. Już w pierwszym dniu usuniecie wszelki kwas z domów waszych, bo kto by jadł kwaszone potrawy od dnia pierwszego do siódmego, wyłączony będzie z Izraela. 16 W pierwszym dniu będziecie mieli zwołanie święte, tak samo w dniu siódmym. Nie będziecie wtedy wykonywać żadnej pracy. Będzie wam tylko wolno przygotować pożywienie. 17 Przestrzegać będziecie Święta Przaśników, gdyż w tym dniu wyprowadziłem wasze zastępy z ziemi egipskiej. Przestrzegajcie tego dnia jako ustanowionego na zawsze we wszystkich waszych pokoleniach. 18 Czternastego dnia miesiąca pierwszego od wieczora winniście spożywać chleb niekwaszony aż do wieczora dwudziestego pierwszego dnia tego miesiąca. 19 Przez siedem dni nie znajdzie się w domach waszych żaden kwas, bo kto by spożył coś kwaszonego, winien być wyłączony ze zgromadzenia Izraela, tak przybysz, jak i urodzony w kraju. 20 Nie wolno wam jeść nic kwaszonego; we wszystkich domach waszych winniście jeść chleb niekwaszony".(Wj 12,12-20)
Przejście Jahwe przez Egipt sprowadziło nie tylko śmierć na wszystko pierworodne egipskie "od człowieka aż do bydła», ale też dokonało sądu nad wszystkimi bogami Egiptu.. Tekst biblijny nie zaznacza, na czym polegał ten sąd, do którego czyni też aluzję Lb 33, 4. Według późniejszej żydowskiej tradycji, przekazanej przez Św. Hieronima, podczas nocy paschalnej miały ulec zniszczeniu wszystkie świątynie egipskie czy to przez trzęsienie ziemi, czy to przez pioruny.
Prawdopodobnie jednak sąd Jahwe nad bogami Egiptu dokonał się przez to, że nie zdołali przyjść z pomocą swym czcicielom.
Pascha będąca największym Świętem dorocznym w Izraelu bywa równocześnie symbolem chrześcijańskiej Paschy, gdyż starotestamentowy baranek paschalny był typem Chrystusa, jak to wynika ze słów św. Pawła: „Naszą Paschą ofiarowaną jest Chrystus” (1 Kor 5, 7).Jak bowiem krew baranka paschalnego ocaliła Izraelitów od Śmierci i wyzwoliła z niewoli egipskiej, tak też i krew Baranka Bożego, ukrzyżowanego na Kalwarii, ocaliła nas od śmierci wiecznej i wyswobodziła z niewoli szatana. Nie łamano Mu kości, aby się wypełniło Pismo o Baranku Bożym: „Nie będziecie łamać jego kości" (J 19, 33-36).
Komentarze