1 Rzekł Pan do Samuela: "Dokąd będziesz się smucił z powodu Saula? Uznałem go przecież za niegodnego, by panował nad Izraelem. Napełnij oliwą twój róg i idź: Posyłam cię do Jessego Betlejemity, gdyż między jego synami upatrzyłem sobie króla". 2 Samuel odrzekł: "Jakże pójdę? Usłyszy o tym Saul i zabije mnie". Pan odpowiedział: "Weźmiesz ze sobą jałowicę i będziesz mówił: "Przybywam złożyć ofiarę Panu". 3 Zaprosisz więc Jessego na ucztę ofiarną, a Ja wtedy powiem ci, co masz robić: wtedy namaścisz tego, którego ci wskażę" (1 Sm 16, 1-3).
Dokądże będziesz ubolewałSamuel doceniał wartość władzy królewskiej w narodzie jeszcze niezjednoczonym. Wiedział o odrzuceniu Saula, ale nie było mu jeszcze objawione, kto będzie jego następcą i czy w ogóle ów następca będzie. Jako patriota ubolewał nad tym stanem i ta okoliczność była przede wszystkim przyczyną ¡ego smutku« Wreszcie otrzymuje objawienie, aby namaścił prywatnie następcę Saulowego. Wybór padl na ród Iszui, mieszkańca Betlejem u, z pokolenia Judy. Iszai był wnukiem Rut, por- Rt 418-22. Jeden z jego młodszych synów, a mianowicie Dawid, trudniący się pasterstwem, został przeznaczony na króla. Napełnij róg... Obok innych naczyń (bauki gliniane), przechowywano również oliwę w rogach. Zwłaszcza w podróż zabierano rogi, Jako nietłukące się. Mowa o oliwie poświęconej, używanej do namaszczeń rytualnych- W historii Dawida autor wyraźnie podkreśla niemal we wszystkich poczynaniach dowody Opatrzności Bożej.
Namaszczenie Dawida na króla nie było bezpiecznym przedsięwzięciem ze strony Samuela. Samuel zdaje sobie z tego sprawę i dlatego gdy otrzymuje polecenie Jahwe, by dokonał namaszczenia, odpowiada: „Jakże pójdę? Usłyszy o tym Saul i zabije mnie”. Pytanie „Jakże pójdę?” znaczy właściwie tyle, co: „Nie mogę iść w ogóle”.
Ale kiedy człowiek nie widzi wyjścia z sytuacji, wkracza Bóg. Podaje On sposób rozwiązania mówiąc ( amar), co czynić należy. Nie wiadomo, czy chodzi tu o jakieś wewnętrzne natchnienie, jakieś rozjaśnienie umysłu, czy też o zewnętrzną rzeczywistość. Jedno jest jednak pewne, że wybór króla nie jest tylko sprawą czysto ludzką, ale ma związek z Bogiem. Chodzi tu zresztą o królestwo Jahwe (malkut Jahwe). Jahwe ma prawo wybierać i odrzucać. Ponieważ Dawid ma być szczególnym reprezentantem tego królestwa w całej historii Izraela, dlatego nic dziwnego, że Jahwe sam wkracza w jego dzieje, że wytycza plan działania Samuelowi.
Samuel ma się udać do Betlejem. Musi, więc z Ramataim pokonać odległość ok. 50 km. Zgodnie z poleceniem Bożym prorok zabrał z sobą róg z oliwą. Prowadził też z sobą przedmiot ofiary, młode bydlę (baqar). Mógł je wprawdzie nabyć na miejscu, a nawet otrzymać od Jessego (hebr. jisaj), ojca Dawida, ale trud prowadzenia bydlęcia był konieczny: stanowił jakoby legitymację w drodze przez tereny Saula. Betlejem, miejsce złożenia ofiary przez proroka, na którą miał zaprosić rodzinę Jessego i dokonać namaszczenia wskazanego wtedy jednego z jego synów, było miejscowością o poważnym znaczeniu, zwłaszcza w czasach, gdy Jerozolima znajdowała się jeszcze w rękach tubylców nie-Izraelitów. Nazwa miasta pochodzi z czasów przedizraelskich. W listach arameńskich występuje nazwaBet-lahamu. Świadczy ona, że w miejscowości tej znajdowała siębet, tj. dom bóstwa Lahamu. Lahamu był bogiem wojny. Wymienia go eposEnuma-elisz (ANET 61—70). Arabowie słysząc nazwę betlahm mają na myśli „dom mięsa” (lahm). Lhm w językach semickich oznacza główny przedmiot pożywienia: na terenach bardziej cywilizowanych jest nim chleb, na stepach — mięso zwierzęce, natomiast na morzu — ryba.
4 Samuel uczynił tak, jak polecił mu Pan, i udał się do Betlejem. Naprzeciw niego wyszła przelękniona starszyzna miasta. [Jeden z nich] zapytał: "Czy twe przybycie oznacza pokój?" 5 Odpowiedział: "Pokój. Przybyłem złożyć ofiarę Panu. Oczyśćcie się i chodźcie złożyć ze mną ofiarę!" Oczyścił też Jessego i jego synów i zaprosił ich na ofiarę.(1 Sm 16, 4-5)
Ukazanie się proroka w mieście wywołało zaciekawienie i obawę. Samuel był znany mieszkańcom miasta, choć nie był znany swego czasu bliżej mieszkającym. Saulowi. Obywatele Betlejem wiedzieli również, że między królem a prorokiem stosunki układały się niepomyślnie, nic, dziwnego, że ukazanie się proroka napełniało lękiem przed gniewem króla. Zrozumiałe staje się, więc pytanie jednego ze starszyzny miasta (ziqne ha‘ir), składającej się z przywódców poszczególnych rodów: „Czy twe przybycie oznacza pokój?” Pytanie to należało według van den Borna do zwykłych grzecznościowych formuł powitania i można by je zestawić z polskim: „Co słychać?” W konkretnej wszakże sytuacji zwykła formułka mogła odzyskać swój pierwotny i istotny sens. Nieoczekiwane przybycie Samuela mogło faktycznie wywołać zaniepokojenie. Samuel dał odpowiedź: „Pokój” (salom). Ten, bowiem, kto pragnie złożyć ofiarę, może tylko mieć zamysły pokojowe. Ofiara powinna mieć również charakter radosny, gdyż z nią miała być złączona uczta ofiarna.
Przed ucztą dokonać należało oczyszczenia (qados), aby być w zgodzie z Prawem Mojżeszowym, które przewidywało takowe przed przystąpieniem do uczty religijnej. Przed ukazaniem się chwały Bożej na górze Synaj Izraelici musieli wyprać swe szaty (Wj 19, 10); znali też Izraelici przepis Prawa, według którego nie wolno było temu, kto był nieczysty, spożywać mięsa ofiary biesiadnej (Kpł 7, 19). Oczyszczenie to polegało prawdopodobnie na obmyciu ciała i wypraniu szat.
Uczta, podobnie jak i w innych miejscowościach wyróżnionych posiadaniem sanktuarium, odbyła się w pomieszczeniu, znajdującym się w pobliżu. Takie pomieszczenie miało Gibea (por. 10, 5) czy Rama (9, 19. 22).
6 Kiedy przybyli, spostrzegł Eliaba i mówił: "Z pewnością przed Panem jest jego pomazaniec". 7 Pan jednak rzekł do Samuela: "Nie zważaj ani na jego wygląd, ani na wysoki wzrost, gdyż nie wybrałem go, nie tak bowiem człowiek widzi< jak widzi Bóg>, bo człowiek patrzy na to, co widoczne dla oczu, Pan natomiast patrzy na serce".(1 Sm 16, 6-7)
Do uczty zasiadały znaczniejsze osobistości danej miejscowości i zaproszeni goście. autor natchniony przedstawia scenę zajęcia miejsc na sali przez rodzinę Jessego. Samuel, wiedząc o właściwym celu swego przybycia do Betlejem, okiem krytycznego znawcy zaczął oceniać przydatność synów Jessego na godność króla Izraela. Zainteresowanie jego wzbudził Eliab ( eliab — „mój Bóg jest ojcem’). Jego zewnętrzny wygląd przypominał prorokowi Saula. Jednak inna jest ocena Boża: Nie patrzy On na wygląd zewnętrzny ani na wysoki wzrost, nie to jest bowiem ważne, co człowiek widzi. Bóg patrzy na serce (por. Kol 8,39), zna tajniki serca (por. Ps 44, 22: Łk 16, 15 nn).
8 Następnie Jesse przywołał Abinadaba i przedstawił go Samuelowi, ale ten rzekł: "Ten też nie został wybrany przez Pana". 9 Potem Jesse przedstawił Szammę. Samuel jednak oświadczył: "Ten też nie został wybrany przez Pana". 10 I Jesse przedstawił Samuelowi siedmiu swoich synów, lecz Samuel oświadczył Jessemu: "Nie ich wybrał Pan"(1 Sm 16, 8-10).
Nie spodobał się Bogu również drugi syn Jessego, Abinadab (’abinadab -— „mój ojciec [Bóg] jest największy”), ani trzeci, Szamma (sammah). Etymologia tego imienia jest nieznana. 1 Krn 20, 7 ma sim‘ah, Sm 13, 3. 32 zaś — śimeah wg wokalizacji greckiej. Syn Szammy, Jonatan, zabił Filistyna, podobnego wielkością i zachowaniem się do Goliata 2 Sm 21, 20 n. Drugi syn Szammy, Jonadab, poradził swemu kuzynowi Ammonowi, co ma uczynić, żeby zdobyć swoją siostrę Tamar do swych niecnych zamiarów kazirodczych (2 Sm 13, 2 nn). Imiona trzech następnych synów podane zostały w 1 Krn 2, 14: Natanael (Netan'el — „dany od Boga”), Raddaj („Pan rządzi”) oraz Osem ’osem — ?). Według kronikarza siódmym synem Jessego był Dawid. Natomiast wg 1 Sm 16, 10-11 miałoby ich być ośmiu, skoro siedmiu synów kolejno przedstawiono Samuelowi, ale żaden z nich nie został „wybrany”, lecz dopiero ten, który nie należał do tej liczby, był bowiem wśród owiec (w. 11). Według C. H.. Gordona nie można się tutaj doszukiwać dokładnej relacji o liczbie synów Jessego. Zwiększanie liczby potomków miałoby być cechą poezji semickiej, zwłaszcza utrzymywanej w stylu hymnów ugaryckich
R. de Vaux uważa w. 10 także za poetyckie upiększenie. Jesse miał tylko czterech synów, o których mówi również 1 Sm 17, 13 nn, trzech zdolnych do noszenia broni, i zbyt jeszcze na to młodego — Dawida.
11 Samuel więc zapytał Jessego: "Czy to już wszyscy młodzieńcy?" Odrzekł: "Pozostał jeszcze najmniejszy, lecz on pasie owce". Samuel powiedział do Jessego: "Poślij po niego i sprowadź tutaj, gdyż nie rozpoczniemy uczty, dopóki on nie przyjdzie". 12 Posłał więc i przyprowadzono go: był on rudy, miał piękne oczy i pociągający wygląd. - Pan rzekł: "Wstań i namaść go, to ten". 13 Wziął więc Samuel róg z oliwą i namaścił go pośrodku jego braci. Począwszy od tego dnia duch Pański opanował Dawida. Samuel zaś udał się z powrotem do Rama. (1 Sm 16, 11-13)
Nie spełnił Samuel swego posłannictwa, mimo że aż siedmiu synów przedstawił mu Jesse. Spytał, czy to już wszyscy. Otrzymał odpowiedź, z której się dowiedział, że „najmniejszy” (haqqatan) został przy owcach. Wyrażenie qatan nie oznacza bynajmniej dziecięcia, czy też chłopca jeszcze słabego, mającego kilka lub najwyżej kilkanaście lat. Wskazuje ono raczej na najmłodszego członka rodziny, choćby nim był człowiek dorosły, silny, zdolny do podejmowania trudów wypasania owiec na odludnych, niebezpiecznych miejscach, gdzie zagrażały życiu ludzi i bydła dzikie, drapieżne zwierzęta. Samuel natychmiast polecił, aby go przywołano, gdyż bez niego nie może rozpocząć uczty sakralnej. Dawid przybywa zgodnie z poleceniem proroka i zyskuje jego sympatię. Krótko, lecz dosadnie charakteryzuje go autor księgi (w. 12): Jest to młodzieniec o rudych włosach (admoni), pięknych oczach (im-jefeh) enajim) i pociągającej powierzchownośi (wetób rô’i).
Pierwszą cechę wyrażoną w hebr. admoni LXX oddaje przez purrakes (ognisty kolor), Wulg. przez rufus — „czerwony”. Dawid miał więc włosy koloru jasnego z odcieniem czerwonym, co stanowiło pewien wyjątek u Semitów, którzy przedstawiani są na malowidłach z włosami czarnymi (por. też Pp 5 , 11).. Był on rumiany... Rumiana cera zawsze się łączyła z rudym kolorem włosów; autor chciał przez to powiedzieć, że Dawid był rudy. W rasie semickiej przeważnie spotyka się czarny kolor włosów i płeć śniadą, matową; włosy rude były zjawiskiem rzadszym; taki kolor włosów był przez semitów bardzo lubiany. Duch Boży tchnął na Samuela i ten zrozumiał, że ma przed sobą wybrańca Bożego.
Im-j pheh ‘enajim nie odnosi się tylko do wyglądu oczu, lecz do całej twarzy. „Piękny na wejrzeniu” — tak język staropolski określał ową cechę. Określenie w tob ro’i — „dobry z wyglądu” — oznacza, że Dawid przedstawiał się w ogóle dobrze.
Wreszcie nadszedł moment szczególny. Samuel, poruszony głosem Bożym, namaścił Dawida. Namaszczenie, wylanie oliwy na głowę nie oznaczało bynajmniej, że Saul przestał Być królem, a Dawid przyszedł na jego miejsce. Była to jedynie wskazówka dla Dawida i całej jego rodziny, że osoba ta będzie miała do spełnienia jakieś szczególne zadanie i że została wybrana. Samo namaszczenie miało charakter religijnego aktu, pewnego wskazania, wyznaczenia jakiejś szczególnej roli. Samuel spełnił polecenie i powrócił do Ramy, a Dawid w dalszym ciągu wykonywał swe dawne obowiązki pilnowania owiec na pustkowiu. Był to ten sam człowiek, co przedtem, ale właściwie i nie ten sam: Duch Jahwe wnet zabrał go z pastwiska.
Wpośród jego braci. Akt namaszczenia był jawny wobec braci. Nie znaczy to wszakże, aby bracia byli wtajemniczeni, co się wiązało z tą ceremonią namaszczenia. Mogli przypuszczać, że Samuel wybiera go na swojego następcę, to jest na proroka. Tchnął Duch Boży... Z chwilą namaszczenia Duch Boży odstąpił od Saula, a oddziaływał na Dawida.
W tekstach zMarizachodzi nazwada-wi-du-um na określenie dowódcy, przewodnika. Jest więc rzeczą całkiem prawdopodobną, żedawid oznacza również przywódcę. Mianem tym nazywano go od czasów jego walk partyzanckich z Saulem. Natomiast imię jego własne brzmiałoElchanan(elhanan). Tak się go nazywa w tekście 2 Sm 21, 19, gdzie umieszczono wiadomość o walce z Goliatem Getejczykiem.
LIT:
PISMO ŚWIĘTE STAREGO TESTAMENTU - TOM IV CZ.1 - 1-2 KSIĘGI SAMUELA (1973) (KUL)
PISMO ŚWIĘTE STAREGO TESTAMENTU - Kruszyński_Józef_-Księgi_Jozuego_Sędziów_Rut_Dwie_Samuela_i_Dwie_Królewskie - KUL, 1938
http://www.biblestudytools.com/commentaries/
