1 Król Salomon pokochał też wiele kobiet obcej narodowości, a mianowicie: córkę faraona, Moabitki, Ammonitki, Edomitki, Sydonitki i Chetytki, 2 z narodów, co do których Pan nakazał Izraelitom: "Nie łączcie się z nimi, i one niech nie łączą się z wami, bo na pewno zwrócą wasze serce ku swoim bogom". Jednak Salomon z miłości złączył się z nimi, 3 tak że miał siedemset żon-księżniczek i trzysta żon drugorzędnych. Jego żony uwiodły więc jego serce. 4 Kiedy Salomon zestarzał się, żony zwróciły jego serce ku bogom obcym i wskutek tego serce jego nie pozostało tak szczere wobec Pana, Boga jego, jak serce jego ojca, Dawida. (1 Krl 11, 1-4)
W narracjach o ostatnich dniach Salomona redaktor szukał przyczyn upadku królestwa Salomona i jego podziału (1 Krl 12. Inn). Główną przyczynę zła widział Dtr w idololatrii (ww. 1-8). Według narratora dtr, została ona spowodowana tym, że król Salomon „pokochał wiele żon obcego pochodzenia” (11, la) oraz zbudował dla nich sanktuaria, gdzie mogły one czcić rodzime bóstwa.
Według autora nie było to zgodne z nakazem Prawa, które zabraniało związków z kobietami obcego pochodzenia (por. Wj 34,15nn; Pwt 7,3nn; Joz 23,12).
Wprawdzie związki Salomona z kobietami obcego pochodzenia były spowodowane względami politycznymi i ówczesnym stylem życia władców, gdzie wielkość haremu, zwłaszcza, gdy żyły w nim kobiety innej narodowości, świadczyła o wielkości i bogactwie króla i jego poddanych, to jednak istniało niebezpieczeństwo apostazji. Wśród żon obcego pochodzenia wymienił narrator córkę faraona, władcy Egiptu (por. 1 Krl 3,1; 7,8; 9,16). Matką jego syna, Roboama była Ammonitka, która również została wymieniona między żonami Salomona (por. 1 Kri 14,21). Menander (zob. Klemens Aleksandryjski PG 8,839) opowiada o tym, że Salomon poślubił córkę Chirama z Tyru. Dtr podaje nadto, że do haremu królewskiego należały: Mo- abitki, Edomitki, Sydonitki oraz Chittytki, a więc niewiasty z narodów, które sąsiadowały z królestwem Salomona utrzymywały z jego państwem stosunki gospodarcze i polityczne.
Podane liczby żon pierwszorzędnych (TM: sarot, dosł. książęcych) w ilości siedemset i drugorzędnych nałożnic w ilości trzystu wydają się być sprzeczne z danymi innych ksiąg biblijnych. W Pnp 6,8 mówi się o sześćdziesięciu żonach pierwszorzędnych (TM Pnp ma tu: Melakot), tj. żon królewskich, a osiemdziesiąt nałożnic (por. 2 Krn 11,21; 13,21 itd.).
Wyróżnienie w haremie żon pierwszorzędnych i drugorzędnych nie było spowodowane brakiem pożycia z mężczyzną, bo zazwyczaj takie dziewczęta wcielano do haremu, ale łączyło się z pozycją zajmowaną w haremie, która wiązała się również z pochodzeniem danej żony. Podkreślano to w tekście, używając na określenie żon pierwszorzędnych terminów sar (w. 3), tj. „pochodzenia książęcego”. a Pnp 6,8 określa się je nawet za pomocą wyrazu: melakot, tzn. „pochodzenia królewskiego”. Pełniły one rolę jakby ambasadorów na dworze królewskim, a ich małżeństwo miało głównie na celu umocnienie przyjaźni i współpracy między królem, a państwem, z którego pochodziła dana małżonka, zazwyczaj królewna. Obok nich istniały żony drugorzędne, które pochodziły z niższych warstw społecznich.
Zło i zbliżający się upadek królestwa Salomona widział narrator nie tyle w licznym haremie i powiązaniu z kobietami obcego pochodzenia, ale przede wszystkim w tym, że jego serce nie pozostało prawe wobec Jahwe” (w. 4), a także w tym, że nie oddał się „całkowicie Jahwe" (w. 6). Chwiejność i brak konsekwencji u Salomona widział autor w tym, że obok kultu Jahwe popierał on cześć oddawaną innym bogom. Czynił to także on sam.
5 Zaczął bowiem czcić Asztartę, boginię Sydończyków, oraz Milkoma, ohydę Ammonitów. 6 Salomon dopuścił się więc tego, co jest złe w oczach Pana, i nie okazał pełnego posłuszeństwa Panu, jak Dawid, jego ojciec. 7 Salomon zbudował również posąg Kemoszowi, bożkowi moabskiemu, na górze na wschód od Jerozolimy, oraz Milkomowi, ohydzie Ammonitów. 8 Tak samo uczynił wszystkim swoim żonom obcej narodowości, palącym kadzidła i składającym ofiary swoim bogom. (1 Krl 11, 5-8)
Trzy nazwy obcych bóstw, które wymienił narrator, były bardzo rozpowszechnione i dobrze znane w ówczesnym świecie. Pierwszą z nich była Asztarta (Istar, Aserah, Astoret). Asztarta (=Astarte) należała do zachodnio semickich bogiń płodności i wojny. Nazwę Isztar spotyka się często u Babilończyków.
Druga nazwa obcych bóstw w w. 5 to Milkom (TM: Milkom). W BH pojawia się jako bóstwo Ammonitów. W 1 Krl 11,33 i 2 Krl 23,13 łączy się ją przeważnie z nazwami bóstw Asztartą i Kemoszem, podobnie jak w innych pięciu tekstach 2 Sm 12,30; 1 Km 20,2; Jr 49,1.3; So 1,5. Nazwę tego bóstwa wyprowadza się od form: malkam, tj. „ich król”. Poza Biblią wymienia się tę nazwę na liście ofiar z Ugarit obok innych bóstw. Imię tego bóstwa oznacza jego funkcję króla. Inne formy tej nazwy: Melkom, Melek, Molek, Moloch.
Wyrażenie Moloch jest grecką transkrypcją w LXX hebrajskiej nazwy molek, zachodzącej w BH tylko 8 razy, a z tego aż 6 razy w H i zawsze w związku z relacją o ofierze dzieci (Kpł 18, 21 i 20, 2-5). Według 4 Krl 23, 4-14 i .Jr 32, 35 te ofiary z dzieci składano w Tofet, położonym w dolinie synów Hinnoma (tj. geenna w NT), która rozciągała się na południe od Jerozolimy.
Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że na semickim Wschodzie od najdawniejszych czasów wyrażenie molik określało bóstwo. Najstarszym znanym świadectwem tego są cztery teksty z Drehem, pochodzące z czasów panowania 3 dynastii w Ur (ok. r. 2400—2300 przed Chr.) 19. Również w tekstach z Mari (ok. r. 1850 przed Chr.) jest mowa o sanktuarium poświęconym bóstwu Muluk 20. W trzech tekstach asyryjskich bóstwo malik jest zrównane z asyryjsko-babilońskim bóstwem piekła Nergalem. Również w tekstach ugaryckich jest mowa o bóstwie m-l-k-m. Występuje też często w tekstach mitologicznych opiewanie królewskiej godności Baala, zwłaszcza po odniesieniu zwycięstwa nad bóstwem śmierci Mot.
Pewne ślady wskazują na przekonania, które wiązały fenickie bóstwo m-l-k-m z ogniem. W Tyrze bowiem w święto jego naczelnego bóstwa Mel- karta (tj. króla miasta) palono jego obraz. Ponieważ grecki czasownik kraino (panować) odpowiada semickiemu czasownikowi m-l-k (panować), dlatego pożerającemu dzieci greckiemu bóstwu Kronosowi (łac. Saturn) odpowiadał semicki bożek Molek.
Bożkowi temu składano — zwłaszcza w potrzebach — zastępcze ofiary, gdyż nie ma dowodu na to, aby ofiary z ludzi należały do zwyczajnych ofiar składanych temu bóstwu. Kult tego bóstwa rozszerzył się po całym semickim Wschodzie aż po Maltę i Sardynię, jak świadczą teoforyczne imiona złożone z imienia tego bóstwa. Szczególne nasilenie tego kultu następuje w III. w. przed Chr. W Izraelu kult ten musiał się szerzyć już przed upadkiem królestwa judzkiego w r. 587 przed Chr., gdyż powstały wówczas Kodeks świętości występuje z całą stanowczością przeciw temu kultowi. Dzięki tym zakazom ustał ten kult w Izraelu, podczas gdy u Fenicjan utrzymał się przez wiele wieków.
Trzecim bóstwem wymienionym przez autora w w. 5 jest Kemosz (TM: Kemós). Był on głównym bożkiem Moabitów. Stad często Moabitów określano jako „lud Kemosza (por. Lb 21,29; Jr 48,46). Najlepszym , pierwszym źródłem do poznania tego bóstwa jest napis na Stelli króla Meszy (KAI 181). Podano tu, że w imię Kemosza prowadzi się. wojny” a na innych miejscach poinformowano, że to „on odnosi zwycięstwa”. Gdzie indziej zaś stwierdzono, że: „klęska spowodowana jest jego gniewem”. Zanotowano również, że jego „sława i honor rozciągają się na zdobyte miasta i ludy”. W tych samych wierszach znajduje się wypowiedź, która określa go „bogiem ponad Jahwe i ponad asyryjskim królem”.
Dla tych bóstw zbudował Salomon miejsca kultu, które narrator określił terminem bamah, tj. „wyżyna do składania ofiar i palenia kadzideł” (zob. 1 Krl 3,4). Redaktor uściślił jej położenie, dodając w w. 7 zwrot: „na górze naprzeciwko Jerozolimy”, tj. po wschodniej stronie za potokiem Cedron, w południowej części pasma góry Oliwnej nad wioską Silwan, którą utożsamia się z dzisiejszym Batn el-Hawa. W 2 Krl 23,13 przypisuje się najprawdopodobniej temu miejscu nazwę Mons offensionis, tj. „Góra zgorszenia”
Sanktuaria i miejsce kultu, zbudowane dla żon, a równocześnie dla spełnienia potrzeb religijnych różnych przedstawicieli, kupców i przybyszów z innych krajów, czyniły Jerozolimę „Miastem świata”. Autor dtr ocenił te wszystkie przedsięwzięcia Salomona negatywnie.
Kara ta dotyczyła głównie podziału królestwa. W paralelnym tekście, w opowiadaniu prorockim, DtrP uwydatnił to w sposób symboliczny przez podział płaszcza na dwanaście części (por. ww. 29-39).
9 Pan rozgniewał się więc na Salomona za to, że jego serce odwróciło się od Pana, Boga izraelskiego. Dwukrotnie mu się ukazał 10 i zabraniał mu czcić obcych bogów, ale on nie zachował tego, co Pan mu nakazał. 11 Wtedy Pan rzekł Salomonowi: "Wobec tego, że tak postąpiłeś i nie zachowałeś mego przymierza oraz moich praw, które ci dałem, nieodwołalnie wyrwę ci królestwo i dam twojemu słudze. 12 Choć nie uczynię tego za twego życia ze względu na twego ojca, Dawida, to wyrwę je z ręki twojego syna. 13 Jednak nie wyrwę całego królestwa. Dam twojemu synowi jedno pokolenie ze względu na Dawida, mego sługę, i ze względu na Jeruzalem, które wybrałem".(1 Krl 11, 9-13)
Przyczynę osłabienia i podziału religijno-politycznego królestwa Salomona narrator dtr dopatrywał się, poza obcymi żonami i rozbudowywaniu dla nich miejsc kultu, także i w tolerowaniu wrogów, do których zaliczył najpierw Hadada Edomitę (ww. 14-22.25b).
LIT: Kruszyński J: Pismo Święte Starego Testamentu, KUL, Lublin, 1938
http://www.biblestudytools.com/commentaries/jamieson-fausset-brown/2-samuel/2-samuel-6.html
Łach S: Pismo Święte Starego Testamentu, Pallotinum, W-wa, 1973
Łach B:Pismo Święte Starego Testamentu, Księgi 1-2 Królów, Pallotinum, Poznań, 2007
Komentarze