1 Kiedy Atalia, matka Ochozjasza, dowiedziała się, że syn jej umarł, zabrała się do wytępienia całego potomstwa królewskiego. (2 Krl 11, 1)
Powstanie i zamach stanu, przeprowadzone przez Jehu w Izraelu, miały daleko idące reperkusje także dla Południowego Królestwa Król Ochozjasz i wielu książąt dworu królewskiego straciło życie (por 9 27; 10.14). Władzę zaczęła sprawować Atalia, Jej imię, należy do często spotykanych imion wczasach królewskich Rdzeń t-l, z którego pochodzi to imię jednak nie występuje w j. hebrajskim. tylko język akadyjski zna to imię jako etellu, i ma tu znaczenie „władza", „książę", z odniesieniem do bóstwa jako podmiotu. Stąd imię to oznaczałoby, iż „Jahwe uczynił mnie władczynią, królową. H. Bauer łączy to imię z arabskim adala tj „być prawym", czy tez „sprawiedliwym".
Według 2 Krn 8,26 Atalia była córką Omriego (por. wyż.) i należała w związku z tym do drugiego pokolenia najsłynniejszej dynastii Królestwa Północnego. W ramach koalicyjnej polityki tej dynastii, jak Izebel. córka Etbaala z Tyru została zoną Achaba (1 Krl 16.31), podobnie i ona udała się do Jerozolimy, najpóźniej ok. , 867 przed Chr. i tutaj poślubiła następcę tronu Jorama, a rok później urodziła syna Ochozjasza (por. 2 Krl 8.26). Joram jeszcze za życia swego ojca Jozafata sprawował władzę królewską, ponieważ jego ojciec Jozafat był chory (por. wyż.). Po jego śmierci ok. 847/6 (por. 1 Krl 22,42.51) Joram w pełni zaczął sprawować władzę.
Dla Atalii obydwa te wydarzenia były ważne, gdyż czyniły ją królową - matką gebirah. Ta funkcja wpływała nie tylko na jej prestiż w ceremoniach dworu królewskiego, lecz także dawała większy udział w sprawowaniu władzy królewskiej.
Nieprzewidziane trzecie wydarzenie. tzn. tragiczna śmierć syna po przejęciu władzy przez Jehu (por. 9.27), wpłynęło na dalsze wzmocnienie znaczenia Atalii. Oprócz tego bracia Ochozjasza, którzy byliby pretendentami do tronu w Judzie zostali przez Jehu także zamordowani (10. 12-14). Syn Ochozjasza Joasz dopiero co się urodził (12. In). A zatem dom Dawida zostałby na wiele lat osierocony, gdyby nie Atalia. Czy tego rodzaju intencja towarzyszyła królowej Atalii, gdy przejmowała władze w Judzie? Wydaje się. ze nie, chociaż wielu egzegetów nie chce wypowiadać się w tej sprawie.
Z informacji w w lb. iż Atalia „powstała“ i ..wygubiła całe potomstwo królewskie" można wyciągnąć dwa wnioski, a mianowicie: pierwszy, iż nie wszyscy pretendenci do tronu w Judzie zostali wymordowani przez Jehu, a także drugi, iż Atalia, podobnie jak Jehu. chciała siłą przejąć władzę królewską, zwłaszcza że po śmierci swego syna najprawdopodobniej utraciła przysługujący jej tytuł królowej matki. Najprawdopodobniej także teraz obudziła się w niej chęć przejęcia całkowitej władzy królewskiej na wzór Jehu. Najtragiczniejsze jednak było to (DtrN), iż przez Atalię została przerwana na 6 lat linia dawidowego panowania
2 Lecz Joszeba, córka króla Jorama, siostra Ochozjasza, zabrała Joasza, syna Ochozjasza - wyniósłszy go potajemnie spośród mordowanych synów królewskich - i przed wzrokiem Atalii skryła go wraz z jego mamką w pokoju sypialnym, tak iż nie został zabity. 3 Przebywał więc z nią sześć lat ukryty w świątyni Pańskiej, podczas gdy Atalia rządziła w kraju. (2 Krl 11, 2-3)
Rozkaz wymordowania „całego potomstwa królewskiego” dotyczył najprawdopodobniej w pełni tylko męskich potomków rodziny królewskiej, gdyż pozostały przy życiu Joszeba, siostra króla Ochozjasza i jego żona Sibja (por. 12,2). Przyjmuje się także, iż Joszeba, jako córka Jorama równocześnie byłą córką Atalii. Według 2 Krn 22, 11 Joszeba była także żoną kapłana Jojady-Jehojady. Przy niej pozostał wykradziony Joasz i przez 6 lat zamieszkiwał w świątyni, tzn. w pomieszczeniach świątyni, które służyły kapłanom jako mieszkania. Józef Kruszyński podaje, że był to prawdopodobnie jakiś z ukrytych pokojów przy świątyni. . Mógł on być znany otoczeniu królewskiemu tylko jako syn jednej z rodzin kapłańskich. Przez to mógł ukrywać się przed oczami Atalii i jej zwolenników.
4 W siódmym roku Jojada polecił sprowadzić setników, Karyjczyków i straż przyboczną, przyprowadził ich do siebie w świątyni Pańskiej. Zawarł z nimi układ i kazał im złożyć przysięgę <w świątyni Pańskiej>, i pokazał im syna królewskiego. (2 Krl 11, 4)
Atalia, jako pochodząca z obcego rodu i jako jedyna kobieta na tronie w Jerozolimie, nie tylko naruszyła linie królewską potomków Dawida na tronie, ale również jej panowanie było w opozycji do wszystkich poprzednich prorockich zapowiedzi na temat trwałości dynastii Dawidowej (por. 2 Sm 7,14n,). Stąd szukano okazji, aby królową Atalię pozbawić tronu w Judzie. Siłą poruszającą tę opozycję był kapłan Jehojada, w którego domu żył następca tronu z rodu Dawida, syn Ochozjasza, Joasz. Narrator biblijny, zakładając widocznie znajomość wśród czytelników, czy słuchaczy bliższych danych o tej osobie kapłana, nie podał bliższych szczegółów jego życia. Po raz pierwszy w w. 9 podano, iż był on „kapłanem”. LXX już w w. 4 obdarza tym tytułem Jehojadę (por. wyż.). Odegrał on niezwykłą rolę nie tylko podczas koalicji o odzyskanie tronu, ale zwłaszcza podczas późniejszego królowania Joasza (por. 12,10; 2 Krn 24,2n. 14). Brakuje jednak jego imienia na liście arcykapłanów w 1 Krn 5,27-41.
Jehojada, chcąc osiągnąć swój cel, posłużył się strażą świątynną, wśród których narrator biblijny wymienia, obok setników i gwardzistów Karyjczyków (Kari). Byli to najprawdopodobniej wojownicy najemni, pochodzący z zachodniego wybrzeża Malej Azji, o którym to narodzie wspomina Herodot (1,28). W Egipcie, za panowania XXVI dynastii, u faraona Psammetycha I przyjęto ich jako „karyjskich żeglarzy”, a za czasów faraona Amasisa należeli do gwardii na jego dworze (zob. Herodot, 2,152-154). W testach biblijnych nie wymienia się ich poza wzmianką w 2 Sm 20,23 i opowiadaniem z 1 Krl 14,27, gdzie występują oni razem z gwardią jako strażnicy dworu królewskiego. Przypominają oni wraz z gwardią strażników dworu królewskiego. Przypominają oni ze względu na pełnioną funkcję i najemną służbę w czasach Dawida Kerytów i Pelytów (zob. 1 Krl 1,38), jednak nie należy ich z nimi utożsamiać.
5 Następnie wydał im taki rozkaz: "Oto rozkaz, który macie wykonać. Jedna trzecia z was, podejmujących służbę w szabat, ma trzymać straż przy pałacu królewskim. 6 Jedna trzecia przy Bramie Sur. Jedna trzecia przy bramie za strażą. Trzymajcie kolejno straż nad pałacem. 7 Dwa oddziały z was wszystkich - schodzących ze służby w szabat - mają trzymać straż w świątyni Pańskiej przy królu. 8 Otoczcie w krąg króla, każdy z bronią w ręku! Kto by chciał wtargnąć w szeregi, niech zginie! Bądźcie przy królu, dokądkolwiek się uda!" (2 Krl 11, 5-8)
Jehojada musiał już wcześniej przygotować swą akcję przez rozmowy i badanie nastrojów wśród tych, którzy w pierwszym rzędzie byli odpowiedzialni za bezpieczeństwo królowej Atalii, a z najbardziej zaufanymi zawarł sojusz i im tylko pokazał syna królewskiego (w. 4). Pewnie ich przekupił – Kruszyński J.
Jehojada przedstawił zaprzysiężonym gwardzistom plan przywrócenia władzy potomkowi Dawida. Jako dzień tej akcji wybrał szabat, gdyż wtedy, w przeciwieństwie do zwykłego dnia, tylko 1/3 gwardii pilnowała pałacu królowej Atalii. Ze względu na to, że w szabat przybywało wielu ludzi na teren świątynny, przesuwano 2/3 gwardii królewskiej do pełnienia straży w świątyni. Ten zwyczaj mieli wykorzystać zaprzysiężeni gwardziści wspólnie z kapłanem Jehojadą. Oprócz tego, oddziały kończące już służbę miały zapewnić bezpieczeństwo młodemu królowi i wziąć udział w akcie koronacji.
9 Setnicy wykonali wszystko, jak im rozkazał kapłan Jojada. Każdy wziął swoich ludzi - tak tych, co podejmują służbę w szabat, jak i tych, co w szabat z niej schodzą, i przyszli do kapłana Jojady. 10 Kapłan zaś wręczył setnikom włócznie i tarcze króla Dawida, które były w świątyni Pańskiej. (2 Krl 11, 9-10)
Kapłan Jehojada, aby pobudzić ich do jeszcze większej gorliwości w obsadzeniu na tronie potomka z rodu Dawida rozdał im włócznie i tarcze z czasów Dawida, które były przechowywane w świątyni (w. 10, por. 1 Sm 21,10). Gwardziści byli już uzbrojeni, ale ta dodatkowa, historyczna broń, używana przy ważniejszych okazjach (w. 11, por. 2 Krn 23,9), była dla nich jakby „pieśnią bojową". Najprawdopodobniej mogły to być także pozłacane tarcze, które Dawid zdobył w walce z Hadadezerem (2 Sm 8,7). Używano ich bardzo rzadko(zob. 1 Krl 14,26; 15,18). Niemniej jednak akt powołania na tron potomka z rodu Dawida mógł być połączony z taką uroczystą prezentacją.
11 Straż przyboczna ustawiła się naokoło króla - każdy z bronią w ręku - od węgła południowego świątyni aż do północnego, przed ołtarzem i świątynią. 12 Wówczas wyprowadził syna królewskiego, włożył na niego diadem i [wręczył] świadectwo; ustanowiono go królem i namaszczono. Wtedy klaskano w dłonie i wołano: "Niech żyje król!" (2 Krl 11, 11-12)
Gwardia otoczyła zwartymi szeregami (dosł. „od strony prawej do lewej”; w. 11) miejsce, gdzie miał odbyć się akt namaszczania i koronacji, tzn. plac pomiędzy świątynią, a ołtarzem całopalenia (por 2 Krn 23,10). Jehojada wyprowadził teraz na zewnątrz syna królewskiego i zawiódł go, jak wynika z w. 14, na miejsce przy kolumnie. Było ono przy wejściu do świątyni w pobliżu jednej z dwóch kolumn, które wg 1 Krl 7,15-22 były nazwane jakin (tj. „być twardym) i bo'az (być mocnym) i najprawdopodobniej zawierały życzenie, aby „Jahwe udzielił siły, wytrwałości i mocy" nowemu królowi.
Mogło tu też znajdować się specjalne podwyższenie z baldachimem (por. 2 Krl 16,18; 23,3; 2 Krn 23, 13). Miejsce to było tylko zarezerwowane i przeznaczone dla króla (por. w. 14a). W tym to miejscu wręczono nowemu królowi insygnia władzy królewskiej, tj. koronę albo diadem (hebr. nezer), który był znakiem królewskiej godności (zob. 2 Sm 1,10; Jr 13,18; Ez 21,31; Ps 89,40; 132,18) jak i też arcykapłańskiej władzy (por. Wj 29,6; 39,30; Kpł 8,9). Innym znakiem, który wręczono nowemu królowi był tzw. edut. Znaczenie tego wyrazu wyjaśnia się różnie. W. Gesenius, F. Buhl oddał ten termin przez „świadectwo (przymierza)”. Podobnie tłumaczy F. Zorell jako Prawo. Inni zaś, np. G. Fohrer jako słowa napomnienia czy zachęty. Stare tłumaczenia wyprowadzają ten termin od ed tj. świadek. Stąd tłumaczą edut jako świadectwo.
Według badań Z. W. Falka, król otrzymał jakiś znak (np. naramienniki, ozdoby nóg), który miał być dla niego przypomnieniem w dawaniu świadectwa po myśli Rdz 31,48 czy Joz 22,27. W tym wypadku konieczne byłoby pewne odmienne odczytywanie terminu edut jako seadot 'es adot es'adah,który oznaczałby kolejno ozdobę, naramiennik i bransoletę. Jako przykład podał ów badacz tekst 2 Sm 1,10, gdzie występuje ten termin, kiedy to po śmierci Saula Amalekita przyniósł do Dawida jego diadem i naramiennik. Jako rzeczownik z zakończeniem na -ut mógł ten wyraz edutpochodzić od rdzenia l--w, czy l--j przy czym a-d-j posiada znaczenie „ozdoby" Według S. Yeivina potwierdzałaby to znaczenie edutjako ozdoby inskrypcja z Byblos, znaleziona przy królu Jehomeleku. Nowe znaczenie tego słowa może pochodzić z porównania tego terminu z egipskim zwyczajem wręczania tzw. „protokołu”. Był on zapewne odczytywany przez kapłana i zawierał pełnomocnictwo do pełnienia władzy królewskiej w imieniu bóstwa oraz zapewnienia o pomocy tegoż bóstwa przy wiernym wypełnianiu jego prawa (por. G. von Rad)
13 Słysząc wrzawę ludu, Atalia udała się do ludu, do świątyni Pańskiej. 14 Spojrzała: a oto król stoi przy kolumnie - zgodnie ze zwyczajem, dowódcy i trąby naokoło króla, cały lud kraju raduje się i dmie w trąby. Atalia więc rozdarła szaty i zawołała: "Spisek! Spisek!" (2 Krl 11, 13-14)
Gwardziści otrzymali rozkaz od setników i dowódców, aby strzegli zwarcia swych szeregów (w. 8a). W tym poleceniu Jehojady chodziło nie tylko o ochronę nowego króla, ale również o to, aby Atalia, gdy zorientuje się, iż ją zdradzono (w. 14), nie przedarła się przez szeregi gwardzistów do ołtarza. W ten sposób mogłaby ochronić swe życie korzystając z prawa azylu (por. 1 Krl 1,50). Także wszelkie usiłowania uwolnienia Atalii ze strony jej zwolenników miały być karane śmiercią (w. 8b).
15 Wtedy kapłan Jojada wydał rozkaz setnikom dowodzącym wojskiem, polecając im: "Wyprowadźcie ją ze świątyni poza szeregi, a gdyby ktoś za nią szedł, niech zginie od miecza!" Mówił bowiem kapłan: "Nie powinna zginąć w świątyni Pańskiej". 16 Pochwycono ją, i gdy weszła na drogę, którą wjeżdżają konie ku pałacowi, została tam zabita. (2 Krl 11, 15-16)
Wprawdzie w czasach Salomona (1 Krl 2,31) wykonywano wyrok przy ołtarzu, ale było to przed zbudowaniem świątyni, w Namiocie Przymierza. Wtedy to prawo mogło nie być jeszcze ujednolicone. Nadto przepis azylu z Wj 21,13-14 odmawiał tego prawa w wypadku rozmyślnego zabójstwa, a takie spowodował Joab w czasach Dawida (1 Krl 2,5-6, zob. wyż.). W wypadku Atalii, zgodnie z poleceniem kapłana Jehojady, nie chciano jej zabijać na terenie świątyni, aby nie zbezcześcić miejsca świętego. Stąd zabrano Atalię poza teren świątyni i tam została zabita na drodze wjazdu koni do pałacu królewskiego.Mogła to być tzw. „brama koni", która wg Ne 3,28 (por. Jr 31,40) znajdowała się w południowo-wschodniej części murów miasta i prowadziła do stajni pałacowych (por. także 2 Km 23,15).
17 Jojada zawarł przymierze między Panem a królem i ludem, by byli ludem Pańskim, <oraz między królem a ludem>. 18 Po czym cały lud kraju wyruszył do świątyni Baala i zburzył ją. Ołtarze jej i posągi potłuczono całkowicie, a Mattana, kapłana Baala, zabito przed ołtarzami. (2 Krl 11, 17-18)
Stosunki króla z ludem były bardzo ważne, gdyż monarchia w Judzie, chociaż miała charakter teokratyczny, niemniej jednak była także bardzo uzależniona od ludu. Powstała ona dzięki woli ludu (zob. 1 Sm 8,5). Dawid zdając sobie sprawę z praw ludu w odpowiedzialności za monarchię, gdy został obwołany królem całego Izraela, zawarł ze starszymi ludu układ (zob, 2 Sm 5.3), przy którym zostały podane prawa króla i ludu (por. także 1 Krl 12,1-4). W tym wypadku Jehojada chciał zawrzeć układ zezwalający na przywrócenie dynastii Dawidowej w Jerozolimie.
Według DtrN, po usunięciu nielegalnej władzy królewskiej w Jerozolimie, przyszedł teraz czas na usunięcie kultu Baala, który propagowała królowa Atalia. Było to trzecie rozszerzenie podstawowej narracji. Przy tej okazji zostało powtórzone przez narratora biblijnego, może tylko w sposób mniej krwawy, to co miało miejsce przy wstępowaniu na tron Jehu w Izraelu (zob. 10,18-27). Historycznie rzecz ujmując w Jerozolimie nie istniała żadna świątynia Baala, a przynajmniej nie ma żadnej wzmianki o niej. Najprawdopodobniej redaktor DtrN, posługując się tekstem z 10,18-27 i mówiąc o zniszczeniu „świątyni Baala” (hebr. Bet ha baal), miał na myśli mniejsze miejsce kultu poświęcone Baalowi. Przy niszczeniu tego sanktuarium zabito kapłana tego miejsca, który nosił imię Mattan (hebr. Mattan,tzn. dar). Krótką formę tego imienia nosił w późniejszych czasach królewskich także pewien Izraelita (zob. Jr 38,1). To imię znaleziono na pieczątkach w czasie wykopalisk w Lakisz (por. BA- SOR 86, 1942, 24nn) i jedyny raz występuje ono w fenickich i punickich pismach. W związku z tym A Sanda sądził, iż Mattan był fenickim kapłanem, który został powołany przez królowa Atalię do Jerozolimy dla rozszerzenia kultu bożka Baala.
I ustanowił kapłan [Jojada] straż nad świątynią Pańską. 19 Następnie wziął setników, Karyjczyków, straż przyboczną i cały lud kraju. Wyprowadzili króla ze świątyni Pańskiej i wkroczyli przez Bramę Straży do pałacu królewskiego. Tak więc [Joasz] zasiadł na tronie królewskim. 20 Cały lud kraju radował się, a miasto zażywało spokoju. Atalię zaś zabito mieczem w pałacu króla. (2 Krl 11, 19-20)
http://www.biblestudytools.com/commentaries/jamieson-fausset-brown/1-kings/1-kings-19.html
Łach S:Pismo Święte Starego Testamentu, Pallotinum, W-wa, 1973
Łach B:Pismo Święte Starego Testamentu, Księgi 1-2 Królów, Pallotinum, Poznań, 2007
Smolikowski P Bóg w historii, Gutenberg Print, W-wa, 1995
Ricciotti G., „Dawne dzieje Izraela”, PAX, W-wa, 1956
Millard A., Skarby czasów Biblii, Świat Książki, W-wa, 2000
